ژئوپلتیک اردن

اردن

نام رسمی این کشور پادشاهی اُردُن هاشمی است و نام فرامرزی آن اردن است

اردن هم نام کشور است و هم نام رود. واژه اردن به معنای پالاینده و پالایه و همچنین نام گونه‌ای ابریشم است. با وجود این ابهام معنی، از دیرباز واژه اردن رایج بوده و گاه نیز به صورت کنعان بکار رفته‌است.

*** تاریخ

در روزگار اخیر بواسطه استعمار بریتانیا سرنوشت آن با فلسطین توأم بوده‌است. بدین جهت بریتانیا سرزمین شرقی رود اردن را فرااُردن نامگذاری کرد. کشور اردن مدتی تحت‌الحمایه انگلستان بود تا آنکه در سال 1946 مستقل و خودپا شد. حکومتی که در اردن بر سر کار آمد از خاندان حسین الهاشمی بود، از این‌رو از سال 1328 کشور اردن به نام اردن هاشمی شناخته شد.

*** جغرافیا

اردن کشوری است در خاورمیانه‌ که از شمال با سوریه‌، از شمال شرقی با عراق، و از شرق و جنوب با عربستان سعودی و از غرب با فلسطین و سرزمین های اشغالی همسایه است، که مجموع خطوط مرزی اردن با این کشورها به1619 کیلومتر می‌رسد. اردن از جنوب به خلیج عقبه مماس است و از آن رو حدود 26 کیلومتر نیز مرز آبی دارد. و این در میان کشورهای عربی کمترین مرز آبی به شمار می‌رود

مساحت کشور اردن به طور عمده از صحراهای خشک و بایر تشکیل شده‌است. اما در قسمت‌های غربی ارتفاعاتی نیز وجود دارد. در نوار مرز غربی اردن، رود اردن جاری است که این کشور را از فلسطین جدا می‌کند. از اردن 6 میلیون نفری 96درصد مسلمان هستند وبقیه را مسیحی وسایر ادیان تشکیل می دهند.

شهرهای عمده اردن امان (پایتخت) در شمال باختری و شهرهای اربد و الزرقا در شمال هستند

سیاست

پس از استقلال اردن از بریتانیا، شاه عبدالله اول بر این کشور حکمرانی می‌کرد. پس از ترور شاه عبدالله اول در سال1951 در اورشلیم پسرش طلال ابن عبدالله برای دوره‌ای کوتاه پادشاه شد. بزرگ‌ترین موفقیت شاه طلال تصویب قانون اساسی اردن بود. وی در سال1952 به دلیل بیماری اسکیزوفرنی از سلطنت برکنار شد. در آن زمان پسرش حسین برای پادشاه شدن بسیار جوان بود و بنابر این یک کمیته ویژه اردن را اداره می‌کرد.

پس از اینکه حسین به سن18 سالگی رسید از سال 1953 تا 1999 بر اردن حکومت کرد و در این مدت بر بسیاری از چالش‌های سلطنتش از جمله جلب وفاداری ارتش و تبدیل شدن به نماد وحدت و ثبات هم برای بادیه‌نشینان و هم برای جوامع فلسطینی اردن، فائق آمد. در سال 1991 شاه حسین به حکومت نظامی پایان داد و در سال 1992 به قانونی سازی تأسیس احزاب سیاسی اقدام کرد. در سالهای 1989 و 1993 انتخابات پارلمانی در اردن برگزار شد. ایجاد تغییرات بحث‌برانگیز در قانون انتخابات باعث شد اسلام گرایان انتخابات سال 1997 را تحریم کنند.

ملک عبدالله دوم پس از فوت پدرش در فوریه 1999جانشین وی شد. عبدالله به سرعت به تایید مجدد پیمان صلح اردن- رژیم اسرائیل با رژیم صهیونیستی اسرائیل و تقویت روابط اردن با ایالات متحده آمریکا پرداخت. عبدالله در اولین سال حکومتش ایجاد اصلاحات اقتصادی را در دستور کار خود قرار داد.

تداوم مشکلات ساختاری اقتصاد اردن، جمعیت روبه رشد و بازتر شدن فضای سیاسی، باعث شده‌است احزاب سیاسی مختلفی در این کشور تشکیل شوند. پارلمان اردن نیزکه به سمت استقلال بیشتر پیش می‌رود در عین این که شاه عبدالله همچنان قدرت مطلقه را در اردن در اختیار دارد، نقش مهمی در این کشور ایفا می‌کند.

 

تاریخچه ای مختصر ازروابط اردن با آمریکا و رژیم صهیونیستی

برای اینکه رابطه اردن با امریکا را بیان کنیم ابتدا باید ازرابطه این کشور با اسرائیل سخن بگوییم که داستان این روابط این گونه است:

در سال ۱۹۶۵، بین اردن و عربستان سعودی تبادل زمین صورت گرفت. در این تبادل، اردن مساحت گسترده‌ای از مناطق بیابانی را در ازای مساحتی کوچک از مناطق ساحلی در نزدیکی عقبه واگذار کرد. در ماه مه سال ۱۹۶۷، اردن با سوریه یک پیمان دفاعی مشترک به امضا رساند و در پی آن به همراه سوریه، مصر و عراق در جنگ ژوئن ۱۹۶۷علیه اسرائیل شرکت کرد. در طی این جنگ، کرانه باختری و شرق بیت‌المقدس به تصرف اسرائیل درآمد. (بخش غربی آن از قبل تحت تصرف اسرائیل بود). در سال ۱۹۸۸، اردن از کلیه ادعاهای خود نسبت به کرانه باختری چشم‌پوشی کرد اما تا زمان حل و فصل مشکلات نقش سرپرستی این مناطق را به عهده گرفت، و پیمان صلح ۱۹۹۴این کشور با اسرائیل به اردن اجازه می‌داد تا در اماکن مقدس اسلامی و مسیحی اورشلیم به نقش خود ادامه دهد. جنگ سال ۱۹۶۷(جنگ اعراب واسرائیل)، تعداد آوارگان فلسطینی را بویژه کسانیکه در کرانه باختری زندگی می‌کردند بشدت افزایش داد. درحالیکه جمعیت– پناهندگان فلسطینی ساکن در اردن در سال ۱۹۶۶، 700هزار نفر بود، 300هزار نفر دیگر نیز از کرانه باختری به این تعداد اضافه شده است.در دوران پس از جنگ ۱۹۶۷  عناصر مقاومت فلسطینی( فدایین) در اردن قدرت و اهمیت فراوانی بدست آوردند. فدایین که از لحاظ نظامی بسیار مجهز بودند برای انسجام و امنیت حکومت هاشمی خطری روزافزون به شمار می‌آمدند که همین عامل به یک جنگ علنی در سال ۱۹۷۰(در اردن به سپتامبر سیاه معروف است) منجر شد. سایر دولت‌های عربی تلاش کردند برای این مساله راه‌حل صلح‌آمیزی بیابند، اما تا ماه سپتامبر ادامه عملیات‌های «فداییان» در اردن– از جمله اندام سه هواپیمای بین‌المللی که توسط جنبش مردمی آزادسازی فلسطین ربوده و در صحرایی در شرق امان – نگهداری می‌شد، دولت اردن را بر آن داشت تا برای بدست آوردن کنترل بر کشور و مردم خود دست به اقدام بزند. در ادامه این جنگ سنگین یک لشگر تانک سوری با هدف حمایت از فدایین به شمال اردن حمله کرد اما پس از اندکی عقب‌نشینی کرد. به گفته برخی همچون احمد جبرییل، شاه حسین اردن در این جریان از اسرائیل تقاضای کمک کرده بود و پس از آن اسرائیل تهدید کرده بود که در صورت دخالت سوریه به اردن حمله خواهد کرد. در ۲۲ سپتامبر، وزیران خارجه کشورهای عرب در نشست خود در قاهره اعلام آتش‌بس را تصویب کردن و آنرا از فردای همان روز به اجرا گذاشتند. با این حال پس از آن خشونت‌های پراکنده ادامه داشت تا اینکه در جولای ۱۹۷۱، نیروهای اردنی به فرماندهی هبیس المجالی و با کمک نیروهای عراقی (که بعد از جنگ ۱۹۶۷ در اردن پایگاه داشتند) فدایین را بطور کامل شکست دادند و آنان را از اردن اخراج کردند.  پس از این دوران، اردن به عنوان یکی از هم پیمانان اسراییل شناخته شد که سعی داشت به اصطلاح حسن همجواری را رعایت کند. در این میان آمریکا به عنوان متحد اسراییل نیز به صحنه آمد و نقش دوست برای این کشور را ایفا کرد. در جریان مبارزه با تروریسم این کشور به عنوان متحد آمریکا درآمد. انفجارهای سال 2005 این کشور که از طرف القاعده اردن ،نیز انجام شد، بر این هم پیمانی دامن زد و دو کشور را بیش از پیش در کنار هم قرار داد. در جریان مذاکرات صلح اعراب و اسراییل در دوره های مختلف و در همین اواخر در نشست آناپولیس، این کشور در کنار مصر به عنوان یکی از واسطه ها و طرف های مذاکره به شمار می رفت.

اردن در ۲۵ ژولای ۱۹۹۴نیز موافقت نامه عدم تجاوز با اسرائیل را در واشنگتن دی سی (بیانیه واشنگتن) امضا کرد. ملک عبدالله اول پادشاه اردن و اسحاق رابین در مورد این پیمان به مذاکره پرداختند. اردن و اسرائیل در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۴ پیمان صلح اردن و اسرائیل را با حضور بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا و وارن کریستوفر وزیر دولت او منعقد کردنداز زمان شروع انتفاضه الاقصی در سپتامبر ۲۰۰۰، اردن در گردهمایی‌های زیادی سخت تلاش کرده‌است تا با هدف میانه روی و اعتدال ارتباط بین اسرائیل و فلسطین را پا بر جا نگه دارد و طرفین را به مذاکرات معوقه موضوعات مرتبط با وضعیت نهایی منطقه بازگرداند.

 

با وجود این، پس از وقوع انتفاضه الاقصی، اردن به همراه مصر سفرای خود را از اسرائیل خارج کرند. پس از نشست شرم الشیخ که در تاریخ ۸ فوریه ۲۰۰۵ در مصر برگزار شد، دو کشور مزبور برنامه‌هایی برای بازگرداندن سفرای خود به اسرائیل اعلام کردند.

امروز...(امریکا)

معروف البخیت (نخست وزیر اردن که درجریان تحولات اخیر جانشین« الرفاعی»شده است) در جریان دیدار با دستیاران اعضای کنگره آمریکا از حمایت این کشور از اردن تقدیر کرد و گفت: روابط اردن و آمریکا "راهبردی و تاریخی " است

البخیت بر تمایل گسترده حکومت خود برای تقویت روابط با آمریکا در زمینه‌های مختلف تاکیدکرد

آمریکا سال گذشته 660 میلیون دلار به اردن کمک کرد که 360 میلیون دلار آن کمک‌های اقتصادی و 300 میلیون دلار دیگر کمک‌های نظامی بود

امروز...(اسرائیل)

با توجه به اینکه اردن نیز همچون بسیاری کشورهای عربی دیگر از گزند طوفان خروش و اعتراضات مردمی در امان نمانده، هرگونه اقدام اشتباهی در سیاست خارجی، می تواند آینده نظام این کشور را به خطر بیاندازد بر همین اساس، حکومت اردن که موقعیت خود را در خطر می‌بیند، چنانچه بخواهد به روابط دوستانه و صمیمی‌اش با رژیم صهیونیستی ادامه دهد، باید انتظار نارضایتی بیش از پیش شهروندان ودر نهایت تزلزل جایگاه خودرا داشته باشد.لذاسعی دارد با کاهش ظاهری روابط با رژیم صهیونیستی، اندکی از آتش خشم شهروندان این کشور بکاهد، ولی شهروندان و احزاب اردنی امیدوار هستند که همین مساله سبب شود که به زودی اردن روابط خود را با این رژیم جنایتکار به طور کامل و برای همیشه قطع کند.

تحولات دراردن

همزمان با آغاز انقلاب‏های مردمی تونس و مصر در ابتدای سال جاری میلادی، شهروندان اردنی نیز باحضور درمیدان "جمال عبدالناصر " معروف به میدان وزارت کشور در شهر "امان " پایتخت به وضعیت موجود در کشور اعتراض کردندو به طرق مختلف خواستار تغییرات اساسی در نحوه اداره کشور شده‌اند .از اصلی ترین خواسته های انقلابیون اردن، تعدیل قانون اساسی است که بر اساس آن، نظام اردن به "پادشاهی مشروطه " تبدیل و حق انتخاب نخست وزیر از پادشاه به فراکسیون اکثریت پارلمان داده شود ،مساله اساسی این است که حکومت اردن تا کنون اقدام جالب توجهی در راستای تامین نیازهای شهروندان صورت نداده و بسیاری از کارشناسان هشدار داده‌اند که در صورت بی تفاوتی دولت به خواست ملت، ممکن است این کشور وارد بحرانی جدی شود.