برای تحلیل و شناخت رفتار بازیگران بین المللی (دولت ها، سازمانهای بین المللی) و روندهای جهانی (اتحادها، انقلاب و جنبش ها) سه رویکرد وجود دارد:
متن زیر، بخش نخست گفت‌وگو با دکتر مصطفی ملکوتیان، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران است که چهار انقلاب بزرگ دنیا -ایران، فرانسه، روسیه و الجزاریر- را مورد بررسی و مقایسه قرار داده است.
در
میان انقلاب‌های بزرگ دنیا به غیر از انقلاب اسلامی ایران، انقلاب ۱۷۸۹م
فرانسه به عنوان یک انقلاب لیبرال، انقلاب ۱۹۱۷م روسیه به عنوان یک انقلاب
چپ و انقلاب ۱۹۶۲م الجزایر به عنوان انقلابی با انگیزه‌های اسلامی از دیگر
انقلاب‌های مهم جهان بوده‌اند. اگر ما بخواهیم به مقایسه‌ی این انقلاب‌ها
با یکدیگر بپردازیم از چه شاخص‌هایی باید استفاده کنیم؟
نویسنده :مصطفی مرتضوی
مقدمه
وقتی از بیداری اسلامی صحبت می‌شود نمی‌توان از ریشه‌های تاریخی آن غافل
ماند. به خصوص ریشه‌هایی که در یک پروسه‌ای کامل توانسته خود را از اجمال
به تفصیل برساند. انقلاب اسلامی ایران در بهمن 57 به رهبری مرجعیت شیعه و
در پی آن تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران، با زعامت مرجعیت شیعه، به عنوان
پروسه‌ای کامل در جریان بیداری اسلامی می‌تواند مورد ارزیابی قرار گیرد.
پروسه‌ای که در آن سه مؤلفه اصلی بیداری اسلامی یعنی؛ 1. هویت جویی بر اساس
مفاهیم عمیق اسلامی و پیوند عمیق با آموزه‌های دینی، 2. حرکت اصیل و مردمی
و تکیه بر قدرت عموم مردم، 3. ماهیت ضد‌استعماری و ضداستکباری آن. به صورت
کاملاً ملموس خودنمایی می‌کند. بر این اساس شناخت ریشه‌های این روند موفق،
یاری‌گر ما خواهد بود در فهم هر چه بهتر فضای جریان بیداری اسلامی و الگو
بودن انقلاب اسلامی به عنوان یکی از قلل بیداری اسلامی.
مقاله حاضر در واقع پاسخی به این پرسش خواهد بود که ریشه‌های تاریخی
بیداری اسلامی در ایران چیست و چه ارتباطی با استعمار اروپایی و نفوذ غرب
در جهان اسلام دارد؟ پاسخی اجمالی به این پرسش عبارت است از اینکه؛ بیداری
اسلامی در ایران با سابقه تاریخی عظیم خود به علت ماهیت "عمیق دینی" آن که
برگرفته از "متن اسلام" و "باورهای ناب و خالص" مردم مسلمان ایران است،
درصدد است از هویت واقعی خود در مقابل سلطه غرب و ابعاد تمدنی آن محافظت
کرده در این راه و مسیر پیچیده و دشوار با توجه به آرمان تمدن نوین اسلامی،
الگو بخش نهضت‌های بیداری اسلامی در جهان اسلام باشد.
