نگاهی به عملکرد شورای همکاری از آغاز شکل‌گیری تاکنون

شورای همکاری و اختلافات عمیق30 ساله

 

خبرگزاری فارس: اختلاف میان قطر با عربستان و بحرین و نیز امارات عربی متحده و عربستان نشان می‌دهد که شورای همکاری خلیج فارس، زیربنای محکمی برای ادامه حیات ندارد و نشان داد که این شورا هیچگاه نمی‌تواند حلال مشکلات ملت‌های عرب منطقه باشد.

به گزارش فارس، شورای همکاری خلیج فارس متشکل از کشورهای عربستان سعودی، کویت، قطر، بحرین، عمان و امارات متحده عربی است. سیاست‌های متناقضی که این شورا در قبال تحولات منطقه و به خصوص دو بحران یمن و بحرین در پیش گرفته، بیش از پیش اختلافات موجود میان اعضای این شورا را نمایان کرد. مطلب زیر نگاهی جامع به شورای همکاری خلیج فارس و عملکرد آن از زمان شکل‌گیری تاکنون دارد.
* شکل‌گیری شورای همکاری خلیج فارس
در 25 می سال 1981 شورای همکاری خلیج فارس با گردهمایی کشورهای بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات عربی متحده به طور رسمی تشکیل شد. این شورا در حالی تاسیس شد که همه کشورهای حوزه خلیج فارس در آن حضور نداشتند.
در واقع شورای همکاری خلیج فارس یک سال پس از تجاوز رژیم بعثی به خاک کشورمان در سال 1981در ریاض عربستان سعودی و با رویکردی ضد ایرانی آغاز به کار کرد.
کارکرد اولیه آن، اتحاد کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و همچنین حمایت همه‌جانبه از رژیم صدام بود و تحت نام جعلی "مجلس التعاون لدول الخلیج العربیه " تأسیس شد.
شورای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس که با نام شورای همکاری دولت‌های عرب خلیج فارس شناخته شده است، به دلیل برخورداری از جایگاه استراتژیک در خاورمیانه و ثروت‌های عظیم طبیعی، جبهه‌‌ای با نفوذ در جهان عرب بشمار می‌آید.
* مقابله با خطرات احتمالی مهمترین هدف شورای همکاری خلیج فارس
هدف نخستین شورای همکاری خلیج فارس، اتخاذ راه‌کارهای مناسب برای مقابله با خطرات احتمالی بود، اما به تدریج مسیر شورا از اهداف تعیین شده تغییر کرد.
موضع‌گیری برخی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نسبت به جمهوری اسلامی و کمک 180 میلیارد دلاری این کشورها به رژیم صدام در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، سابقه مناسبی از عملکرد این کشورها در ذهن ملت ایران باقی نگذاشته است.
* تغییر موضع شورای همکاری خلیج فارس پس از 1990
پس از حمله ارتش بعث عراق به کویت در سال 1990، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تغییر موضع دادند و از عملکرد گذشته خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران ابراز پشیمانی کردند.
ایران که همواره درصدد رفع تنش‌های منطقه‌ای و گسترش مناسبات سیاسی خود با کشورهای اسلامی منطقه بود، شرایط جدیدی را برای همکاری منطقه‌ای در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی فراهم کرد.
این شرایط منجر به امضاء چندین موافقت‌نامه همکاری امنیتی میان ایران با کشورهای قطر و پادشاهی عمان شد، زیرا اعتقاد جمهوری اسلامی ایران این است که کشورهای منطقه بهتر می‌توانند، یک مجموعه مشترک سیاسی –امنیتیبینخودایجادکنند.

* اتکای شورای همکاری خلیج فارس به بیگانگان
متاسفانهبرخیکشورهایعضو شورای همکاری خلیج فارس بدون توجه به ظرفیت‌های فراگیر کشورهای منطقه بویژه ایران، از قدرت‌های فرامنطقه‌ای برای حضور فیزیکی در خلیج فارس کمک گرفتند.
درحالی که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس توجه نداشتند، این قدرت‌ها بیش از آن‌ که درصدد تامین امنیت خلیج فارس باشند، واگرایی میان کشورهای دو سوی ساحل خلیج فارس را تشدید می‌کنند.
وجود پایگاه‌های گسترده تفنگداران آمریکایی در کشورهای حوزه خلیج فارس به تغییر ساختار سیاسی و افزایش مسابقات تسلیحاتی میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس منجر شد.
*گسترش همکاری‌های نظامی و امنیتی با آمریکا
شرایط ناشی از حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس، هرگونه تلاش برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در راستای بومی‌سازی امنیت خلیج فارس را با شکست مواجه کرد.
هرچند بومی‌سازی امنیت خلیج فارس و تکیه بر امکانات محلی هزینه‌های مالی و سیاسی کمتری برای کشورهای منطقه به همراه دارد، اما متاسفانه به دلیل بدبینی‌های غیرقابل توجیه کشورهای حوزه خلیج فارس نسبت به یکدیگر این کشورها ترجیح می‌دهند، علیرغم پرداخت هزینه‌های گزاف مالی، همکاری نظامی و امنیتی خود را با آمریکا گسترش دهند.
در طول سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران راه‌کارهای مناسبی برای کاهش هزینه‌های نظامی در حوزه خلیج فارس ارائه داد، اما فشارهای سیاسی آمریکا، مانع تحقق پیشنهادهای خیرخواهانه ایران شد.
* اختلاف‌های موجود میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس
در ساختار سیاسی شورای همکاری خیلج فارس نیز شکاف‌های وسیعی میان 6 کشور وجود دارد که این اختلافات از رشد همکاری‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی میان این کشورها جلوگیری کرد.
اختلاف میان قطر با عربستان و بحرین و نیز امارات عربی متحده و عربستان نشان می‌دهد که شورای همکاری خلیج فارس، زیربنای محکمی برای ادامه حیات خود ندارد.
برخی کشورهای عضو شورا تحت فشار آمریکا مواضع سیاسی تندی نسبت به کشورهای منطقه اتخاذ می‌کنند که این مواضع با منافع سایر کشورها در تناقض است.
در هر نشستی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به جای پرداختن به مشکلات اساسی منطقه و خطر ناشی از وجود زرادخانه هسته‌ای اسرائیل به مسائل حاشیه‌ای مانند فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌پردازند.
* شورای همکاری خلیج فارس و بحران یمن و بحرین
بروز انقلاب‌های عربی از جمله در کشورهایی چون بحرین که یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس است و همچنین یمن،‌ این شورا را به تکاپو واداشت تا راهکاری برای برون رفت بحران بحرین و یمن ارائه دهد.
به همین منظور وزرای خارجه کشورهای عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس دو نشست اضطراری برگزار کردند.
* نبود وحدت رویه و تشدید اختلافات
در این دو نشست به جای این که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس موضع واحدی در برابر بحران یمن و بحرین اتخاذ کنند، با اتخاذ مواضع دوگانه بر اختلافات موجود میان خود بیش از پیش تاکید کردند. در واقع تناقض در رفتار و تصمیم گیری‌های شورای خلیج فارس نشان می‌دهد که این شورا با دو رویکرد کاملا متفاوت روبروست.
*رویکردهای متناقض شورای همکاری خلیج فارس
یک رویکرد که هدایت آن را عربستان سعودی به عهده دارد، با هرگونه تغییر اساسی در برخی کشورهای عربی مخالف است، زیرا رهبران عربستان این تغییرات را به زیان کشور خود می‌دانند.
رویکرد دیگر که قطر رهبری آن را به عهده دارد، بر ضرورت ایجاد یک سلسله اصلاحات سیاسی در ساختار قدرت کشورهای عربی تاکید می کند.
لذا در جریان رخدادهای اخیر یمن و بحرین، شورای همکاری خلیج فارس دچار تناقض آشکاری شد و دو رویکرد کاملا متفاوت اتخاذ کرد.
*رویکرد طایفه‌ای و مذهبی شورای همکاری در برابر انقلاب بحرین
درباره بحرین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نگاه کاملا طایفه‌ای و مذهبی به رخدادهای این جزیره کوچک داشتند.
هشتاد درصد از ساکنان بحرین را شیعیان تشکیل می‌دهند، اما حاکمان سنی بحرین در طول 40 سال گذشته برای برهم زدن ساختار جمعیتی این جزیره به تعداد زیادی از هندی‌ها، بنگلادشی‌ و پاکستانی‌ها تابعیت دادند.
وجود تبعیض میان ساکنان اصلی و مهاجرین بحرینی شرایط دشواری را برای شیعیان این جزیره ایجاد کرد که نتیجه آن گسیختگی میان حاکمیت و مردم بود.
اعتراضات اخیر مردم بحرین دربر گیرنده مطالباتی مشروع بود، اما تعامل غیر انسانی حکام آل خلیفه تظاهرات مسالمت آمیز مردم بحرین را به خشونت کشاند. شورای همکاری خلیج فارس در نشست‌های اخیر خود در ریاض، پایتخت عربستان، کاملا تحت تاثیر سیاست‌های عربستان قرار داشت.
* ناتوانی در حل مشکلات کشورهای منطقه
این شورا از ابتدای شکل‌گیری تاکنون تلاش کرد تا نوعی شکاف میان کشورهای دو سوی ساحل خلیج فارس ایجاد کند.
طبق اسناد موجود، شورای همکاری خلیج فارس در طول 8 سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بیش از 120 میلیارد دلار کمک مالی در اختیار صدام قرار داده است.
از این رو، این شورا به علت مواضع جانبدارانه و حمایت از دیکتاتورهای حوزه خلیج فارس نمی‌تواند در حل مشکلات ملت‌های عرب این منطقه نقش مثبتی ایفا کند.
* نفوذ آل‌خلیفه و آل‌سعود بر تصمیم‌گیری‌های شورای همکاری
درباره رخدادهای اخیر بحرین، شورای همکاری خلیج فارس متاسفانه تحت تاثیر حکام آل خلیفه و آل سعود قرار دارد و نه تنها کمک موثری به حل مشکلات جزیره بحرین نمی‌کند، بلکه عربستان و امارات را به لشکر‌کشی برای سرکوب مردم بحرین تشویق کرد.
این رفتار پر از تناقض ثابت می‌کند که قدرت‌های فرامنطقه‌ای نیز در جهت‌دهی به تصمیمات شورای همکاری خلیج فارس نقشی مهم ایفا می‌کنند.
*بدبینی مردم بحرین و یمن به شورای همکاری خلیج فارس
علیرغم هشدار برخی کشورهای منطقه درباره سیاست های نامتوازن و غیرمتعادل کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نسبت به رخدادهای منطقه، متاسفانه این کشورها به رفتارهای غیرمنصفانه خود نسبت به ملت بحرین ادامه می‌دهند.
اکنون مردم بحرین و یمن به شدت نسبت به نشست‌های دوره‌ای وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بدبین هستند.
به اعتقاد مردم عرب منطقه، این نشست‌ها صرفا برای نجات علی عبدالله صالح رئیس جمهوری یمن و حکام آل خلیفه در بحرین از سقوط حتمی صورت می گیرد.
علی عبدالله صالح هم پیمان دیرین عربستان است که در سال 2010 میلادی با کمک ارتش عربستان قیام شیعیان الحوثی شمال یمن را سرکوب کرد.

آل خلیفه نیز یک پیوند خویشاوندی با حکام سعودی دارد زیرا اساسا آل خلیفه در اوایل قرن بیستم از مناطق نجد و حجاز عربستان به جزیره بحرین مهاجرت کرده‌اند.
*شورای همکاری با خطر مشروعیت روبرو است
لذا به نظر می‌رسد، اگر شورای همکاری خلیج فارس به تصمیمات غیرمنطقی خود علیه مردم بحرین و یمن ادامه دهد، قطعا در آینده مشروعیت خود را در سطح جهان عرب از دست خواهد داد. این شورا باید به دور از تعصبات قبیله‌ای و طایفه‌ای راهکارهای لازم را برای حل بحران‌های منطقه‌ای ارائه دهد.
در غیر این صورت تاثیر پذیری این شورا از سیاست قدرت‌های فرامنطقه‌ای به گسترش تنش در حوزه حساس و استراتژیکی خلیج فارس منجر خواهد شد.
*اختلافات متعدد اعضای شورای همکاری خلیج فارس
اختلاف نظر و برخورد کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برسر مسائل مختلف و از جمله مسائل مرزی چنان عیان و آشکار است که کار از مخفی‌کاری و تلاش برای مطرح نشدن آن فراتر رفته است و در این باره می‌توان به موارد و نمونه‌های چندی اشاره کرد:
-اختلافات مرزی عربستان سعودی با امارات متحده عربی
کارشناسان امور کشورهای عرب خلیج‌فارس اختلاف موجود میان عربستان سعودی با امارات عربی متحده را به دهه 70نسبت می‌دهند. درآن زمان که امارات درصدد کسب استقلال بود، کشور پادشاهی عربستان سعودی که ملک‌ فیصل ‌بن‌عبدالعزیز در راس آن قرار داشت در به رسمیت شناختن این کشور از خود شتاب نشان نداد و این امر را به تکمیل درخواست‌های از قبیل دست کشیدن امارات از نوار دریایی العدید، دست کشیدن از بخشی از میدان نفتی "شبیه " منوط کرد.
پادشاه وقت عربستان سعودی به آنچه خواست دست یافت و پس از آن کشور امارات عربی متحده را به رسمیت شناخت، اما اختلاف در این زمینه، آتش زیر خاکستر باقی ماند. اکنون فرزندان شیخ زاید بن‌ سلطان آل نهیان حاضر نیستند، از نوار دریایی عیدید دست بکشند و اصرار دارند که این منطقه بخشی از خاک امارات است و خواستار بازگرداندن آن هستند و نارضایتی خود را از طریق دورشدن از کشور برادر بزرگ یعنی عربستان، بارها و بارها نشان داده‌اند.
- اختلافات مرزی بحرین و قطر
اختلافات بحرین با قطر بر سر جزایر مرزی به حدی بود که موجب تیراندازی و درگیری گارد مرزی قطر با ماهیگیران بحرینی شد که به تلافی آن بحرین نیز دفتر الجزیره در این کشور را بست.
- اختلافات کویت و بحرین
چندی پیش و قبل از تحولات اخیر جهان عرب و انقلاب مردمی در بحرین میان کویت و بحرین اختلاف نظر شدیدی بروز کرد که سایه آن بر روابط دو کشور قابل ملاحظه بود، بگونه‌ای که حاکم بحرین با آگاهی از اختلافات عربستان و کویت به عنوان دهن‌کجی به کوچکترین بهانه به عربستان سفر و روابط کویت - ریاض را بیشتر متشنج می‌کرد.
اختلاف شدید قطر و عربستان در قبال تحولات یمن و نیز نامزدی اتحادیه عرب
این اختلافات در موضوع قیام مردم یمن نیز خود را نشان داد و وزیر امور خارجه قطر، سالن نشست فوق العاده (21 فروردین) وزرای خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس را در ریاض در حمایت از انقلابیون یمنی ترک کرد. این اقدام "حمد بن جاسم آل ثانی " نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر در حمایت از موضع انقلابیون یمنی که با طرح اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای حل بحران یمن مخالفت کردند، صورت گرفت.
این اختلافات بین عربستان و قطر همچنین در انتخاب نامزدی جدید دبیرکل اتحادیه عرب خود را نمایان کرد به طوری که عربستان سعودی با تاکید بر این‌که یک شخصیت مصری باید دبیرکلی اتحادیه عرب را برعهده بگیرد با نامزدی "عبدالرحمن عطیه " از سوی قطر برای این پست مخالفت کرد.
- اختلاف برسر پول واحد
در حالی که قرار بود پول واحد عربی توسط اعضای شورای همکاری خلیج فارس منتشر شده و رسمیت بیابد، تاکید عربستان بر استقرار مقر این بانک در ریاض و پافشاری امارات بر محوریت ابوظبی در این مساله به همراه مخالفت عمان با پول واحد شورا عملا سیاست‌های مقامات سعودی را ناکام گذاشت.